दहावी भूगोल तिमाही पेपर

 दहावी भूगोल तिमाही पेपर

दहावी मराठी पेपर येथे मिळेल click 

दहावी मराठी तिमाही पेपर

 दहावी मराठी तिमाही पेपर

 कर्कवृत्त कोठे आहे 

गुरुपौर्णिमा भाषण

गुरुपौर्णिमा: गुरुंचे महत्त्व आणि कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस

नमस्कार! आज आपण गुरुपौर्णिमा या अत्यंत पवित्र आणि महत्त्वाच्या दिवसाविषयी बोलण्यासाठी इथे जमलो आहोत. गुरुपौर्णिमा म्हणजे केवळ एक सण नव्हे, तर तो आपल्या जीवनातील गुरूंचे स्थान, त्यांचे महत्त्व आणि त्यांच्याप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा एक अनमोल प्रसंग आहे.

आपल्या संस्कृतीत गुरुला देवापेक्षाही श्रेष्ठ मानले जाते. 'गुरु ब्रह्मा, गुरु विष्णू, गुरु देवो महेश्वरः, गुरु साक्षात परब्रह्म, तस्मै श्री गुरुवे नमः' या श्लोकातूनच गुरूचे अलौकिक महत्त्व स्पष्ट होते. गुरु आपल्याला अज्ञानाच्या अंधारातून ज्ञानाच्या प्रकाशाकडे घेऊन जातात. ते आपल्याला केवळ पुस्तकी ज्ञानच नव्हे, तर जीवनाचे धडे शिकवतात, योग्य मार्ग दाखवतात आणि आपले व्यक्तिमत्त्व घडवतात.

आपल्या प्रत्येकाच्या आयुष्यात अनेक गुरु असतात. आपले आई-वडील हे आपले पहिले गुरु असतात, जे आपल्याला चालायला, बोलायला आणि जगायला शिकवतात. शाळेतील शिक्षक आपल्याला अक्षर ओळख करून देतात आणि ज्ञानाचे कवाड उघडतात. याशिवाय, आपल्याला जीवनात योग्य दिशा देणारे मार्गदर्शक, आपले चुका सुधारणारे मित्र, आणि अगदी निसर्गही आपल्याला काहीतरी शिकवत असतो. हे सर्व आपले गुरुच आहेत.

गुरुपौर्णिमेचा दिवस महर्षी व्यास यांना समर्पित आहे. महर्षी व्यास हे भारतीय संस्कृतीतील एक महान ऋषी आणि ज्ञानाचे प्रतीक मानले जातात. त्यांनी महाभारत, पुराणे आणि अनेक धर्मग्रंथांची रचना केली, ज्यामुळे आपले ज्ञानभांडार समृद्ध झाले. त्यांच्या या महान कार्याची आठवण म्हणून हा दिवस 'व्यास पौर्णिमा' म्हणूनही ओळखला जातो.

आजच्या दिवशी आपण आपल्या गुरुंचे स्मरण करून त्यांच्याप्रती आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करतो. त्यांचे आशीर्वाद घेतो आणि त्यांच्या शिकवणीनुसार आचरण करण्याची प्रतिज्ञा करतो. गुरुंनी दिलेल्या ज्ञानाचा आणि संस्कारांचा उपयोग करून आपण आपले जीवन अधिक चांगले बनवू शकतो.

या दिवशी आपण केवळ आपल्या औपचारिक शिक्षकांचेच नव्हे, तर ज्यांनी ज्यांनी आपल्याला जीवनाच्या वाटचालीत मदत केली, मार्गदर्शन केले, त्या सर्व गुरुजनांचे स्मरण करूया. त्यांच्याप्रती आपले मनपूर्वक आभार व्यक्त करूया.

चला, आजच्या या पवित्र गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी, आपण आपल्या गुरुजनांप्रती आदर बाळगण्याची आणि त्यांनी दिलेल्या ज्ञानाचा सदुपयोग करण्याची प्रतिज्ञा करूया.

धन्यवाद!

गुरुपौर्णिमा उत्साहात

महाराष्ट्रात गुरुपौर्णिमा उत्साहात साजरी केली जात आहे.

गुरुपौर्णिमा: ज्ञान आणि कृतज्ञतेचा उत्सव

आषाढ महिन्यातील पौर्णिमा हा गुरुपौर्णिमा (आषाढ पौर्णिमा) म्हणून साजरी केला जातो. हा दिवस आपल्या जीवनातील गुरुंबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आणि त्यांच्याप्रती आदरभाव प्रकट करण्याचा दिवस आहे. 'गुरु' या शब्दाचा अर्थ अंधारातून प्रकाशाकडे नेणारा, अज्ञानातून ज्ञानाकडे घेऊन जाणारा असा आहे. भारतीय संस्कृतीत गुरुला देवापेक्षाही श्रेष्ठ मानले जाते, कारण देव आपल्याला जन्म देतो, पण गुरु आपल्याला जीवन कसे जगावे हे शिकवतो.

गुरुपौर्णिमेचे महत्त्व

गुरुपौर्णिमा हा केवळ एका व्यक्तीचा सण नसून, तो गुरु-शिष्य परंपरेचा सन्मान करण्याचा दिवस आहे. या दिवशी केवळ आध्यात्मिक गुरुच नव्हे, तर आपले पालक, शिक्षक, मार्गदर्शक आणि ज्यांच्याकडून आपल्याला काहीतरी शिकायला मिळाले, अशा प्रत्येकाचे आभार मानले जातात.

पौराणिक कथेनुसार, याच दिवशी वेद व्यास यांचा जन्म झाला होता. वेद व्यास हे महान ऋषी, तत्त्वज्ञ आणि महाभारताचे रचनाकार म्हणून ओळखले जातात. त्यामुळे या दिवसाला 'व्यास पौर्णिमा' असेही म्हटले जाते. त्यांनी मानवाला ज्ञानाचा, धर्माचा आणि नीतिमत्तेचा मार्ग दाखवला. त्यांच्या कार्याचे स्मरण म्हणूनही गुरुपौर्णिमा साजरी केली जाते.

गुरुपौर्णिमा कशी साजरी करतात?

गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी शिष्य आपल्या गुरुंची पूजा करतात, त्यांना भेटवस्तू देतात आणि त्यांचे आशीर्वाद घेतात. अनेक मंदिरांमध्ये, आश्रमांमध्ये आणि शिक्षण संस्थांमध्ये विशेष कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. विद्यार्थी आपल्या शिक्षकांना भेटून कृतज्ञता व्यक्त करतात.

या दिवशी गुरुंच्या शिकवणीचे स्मरण केले जाते आणि त्या शिकवणींचे पालन करण्याचा संकल्प केला जातो. गुरुंचे मार्गदर्शन हे आपल्या जीवनाला योग्य दिशा देते आणि आपल्याला प्रगतीच्या मार्गावर घेऊन जाते.

सध्याच्या काळात गुरुपौर्णिमेचे महत्त्व

आजच्या धावपळीच्या जीवनात गुरुपौर्णिमेचे महत्त्व अधिकच वाढले आहे. तंत्रज्ञानाच्या या युगात आपल्याला अनेक माहिती मिळते, पण योग्य दिशा आणि मार्गदर्शन देण्यासाठी गुरुची आवश्यकता आजही आहे. गुरु आपल्याला केवळ पुस्तकी ज्ञानच नव्हे, तर जीवनाचे व्यावहारिक ज्ञान, नैतिक मूल्ये आणि योग्य निर्णय घेण्याची क्षमता देतात.

गुरुपौर्णिमेच्या निमित्ताने आपण आपल्या जीवनातील प्रत्येक गुरुचे स्मरण करूया आणि त्यांच्याप्रती कृतज्ञता व्यक्त करूया. त्यांच्या मार्गदर्शनामुळेच आपले जीवन समृद्ध होते.

मोठ्या दिलाचा राजा--राजर्षी शाहू

 

मोठ्या दिलाचा राजा--राजर्षी शाहू

इतिहास तू वळूनी पाहसी पाठीमागे जरा

झुकवून मस्तक करशील, तयांना मानाचा मुजरा

उपस्थित गुरुजन, सूज्ञ परीक्षक माझ्या मित्र-मैत्रिणींनो आज आपणासमोर विषय मांडत आहे. दलितांचा कैवारी, अनाथांचा नाथ. मोठ्या दिलाचा राजा'शाहू महाराज' कोल्हापूरचे संस्थानिक ख्यातनाम समाजसुधारक, दलितोद्धारक के सार्वजनिक कार्यकर्ते श्रीमंत छत्रपती शाहू महाराज यांचा जन्म २६ जून १८७४ रोजी पुणे-बेंगलोर महामार्गावरील एक छोटंसे गाव म्हणजे कागल. गाव जरी  लहान होत तरी त्याला इतिहास होता. कागल एक संस्थान होते आणि संस्थानचे संस्थानिक जयसिंगराव उर्फ आबासाहेब घाडगे हे मनाने मोठे दिलदार बाणेदार होते. त्यांना शोभणाऱ्या त्यांच्या पत्नी राधाबाई या पुण्यशिल जोडीच्या पोटी खरे तर आधुनिक भारताच्या भाग्यविधात्याचा आरक्षणाच्या जणकाचा आणि मोफत प्राथमिक शिक्षणाचा पाया घालण्याऱ्या खऱ्या खुऱ्या महर्षीचा जन्म झाला म्हणावयास हरकत नाही.

जन्मानंतर यशवंत नाव लाभते. पण अवघ्या दहा वर्षानंतरच कोल्हापूरच्या राजमाता आनंदीबाई यानी १७ मार्च १८८७ रोजी त्यांना दत्तक घेतले आणि यशवंताचे 'शाहू' झाले. हेच शाहू पुढे कोल्हापूर संस्थानाचे छत्रपती राजर्षी शाहू महाराज झाले. आपल्या सत्तेचा उपयोग ऐषआरामासाठी न करता गोरगरीब, दीन दुबळ्या, अनाथ अबालवृद्धांच्या सेवेसाठी खर्च केला. आपल्या कार्य कर्तृत्वारे कला, क्रीडा, शिक्षण, आरोग्य, शेती, उद्योगधंदे अशा सर्वच क्षेत्रात ते यशवंत झाले.

वडीलाप्रमाणेच शाहू महाराज हे देखील कसदार पिळदार शरीरयष्टी लाभलेले होते. त्यांच्या धिप्पाड शरीराप्रमाणेच आकशा ऐवढे मनही मोठे. या मोठ्या मनातही मोठ्याबद्दल आदर होता, दीन दुबळ्याबद्दल कळवळा होता. 'शिवसंभव' नाटकातील शिवजन्माचा प्रसंग येताच शाहू महाराज भर नाट्यगृहात आपल्या आसनावरुन ताडकन उठून उभे राहिले आणि त्यांनी नाटकातील शिवाजी महाराजांना लवून मुजरा केला. तर मोतद्दार असलेल्या गंगाराम कांबळे यांना बावड्यात बंगल्यावरील हौदातील पाणी पिले म्हणून बेदम मारहाण करणाऱ्या संबंधितांना शिक्षा केली आणि गंगाराम यांना भाऊसिंगजी रोडवर हॉटेल व्यवसाय सुरु करून दिला. एवढेच नव्हे तर महाराज स्वतः नित्यनेमाने हॉटेलला भेट देवून चहा घेवू लागले. पुढे त्यांनी 'सोडा वॉटर मशीन' कांबळे यांना दिल्याची नोंद आढळते. असा मोठ्या दिलाचा राजा होता.

समाजातील गोर-गरीब, दीनदुबळे, मागासवर्गीय, उपेक्षित व आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांच्या सर्वांगीण विकासाला प्राधान्य देणारा राजा होता. समाजात समता प्रस्थापित व्हावी यासाठी अनेक जुन्या प्रथांना लाथाडून त्यांचे उच्चाटन केले. जातीभेद निर्मूलन, बलुतेदारी पद्धतीवर बंदी. स्त्री शिक्षण, देवदासी प्रथेचे उच्चाटन महिला संरक्षण कायदा, विधवा पुनर्विवाह कायदा, आंतरजातीय विवाहास प्रोत्साहन. यासारखे धाडसी निर्णय घेवून कृतीत आणले. स्वतःच्या बहिणीचा आंतरजातीय विवाह लावून देणारा हा राजा काळाच्या पुढे चालत होता.

८ सप्टेंबर १९१७ रोजी सक्तीच्या मोफत प्राथमिक शिक्षणाचा जाहीरनामा काढला. २१ मे १९१९ आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल विद्यार्थ्यांना फी माफीचा निर्णय घेतला. १ जानेवारी १९१९ ला शिक्षण खात्याला आदेश देवून अस्पृश्यांना समानतेची वागणूक देण्यास भाग पाडले.  तर ३० सप्टेंबर १९१९ रोजी अस्पृश्यांच्या वेगळ्या शाळा बंद केल्यात.

६ जुलै १९०२ पासून मागासवर्गीयांसाठी नोकरीत ५० टक्के जागा राखीव ठेवण्याची घोषला केली. कुलकर्णी वतने बंद करुन तलाठी काम सुरु केले. सर्व जाती धर्माच्या मुलांसाठी वेगवेगळी वसतिगृहे काढणारा हा जगातला एकमेव राजा होता.

'माझे राज्य गेले तरी बेहत्तर, अस्पृश्याद्वाराचे कार्य थांबणीवर नाही,असे म्हणणाऱ्या राज्याला अस्पृश्य जनता आपला उद्धारक, मित्रच नव्हे तर प्रत्यक्ष देव मानीत होते.

दिखाऊ कार्यापेक्षा चिरस्थायी व कल्याणकारी कार्याला महाराजांनी महत्त्व दिले. युरोपच्या दौऱ्यावर असता काही धरणे पाहून राधानगरीतील धरण बांधून कोल्हापूरला एक अमोल देणगी देवून हरितक्रांतीच घडवून आणली. शेतकऱ्यांच्या कल्याणासाठी शेतकरी संघ स्थापन केला. १८९५ साली शाहुपूरी ही व्यापारपेठ वसविली. १९०६ साली शाहू (कापड) मिलची स्थापना केली. १९१२ ला बलभीम सहकारी सोसायटींची स्थापना केली आणि महाराष्ट्राला सहकाराचा मंत्र दिला. यामुळेच कोल्हापूरच्या गुळाने जागतिक बाजारपेठेत स्थान मिळविले. शेती, व्यापार, उद्योग व सहकाराला भरभराटी यावी म्हणून त्यांनी प्रयत्य केले. काळम्मवाडीच्या धरणाचा सुद्धा पाया त्यांनीच घालून ठेवला होता.

महाराजांनी समाजातील विशिष्ट वर्गाची मक्तेदारी मोडीत काढली. बेरड, मांग, फासेपारधी या सारख्या लोकांना गुन्हेगार समजून रोज हजेरी द्यावी लागे ती  पद्धत बंद केली. त्यांना माणसात आणले. केवढे मोठे मन त्यांचे होते.

महाराजांना शिकारीचा मोठा छंद होता. शिकारीच्या छंदा इतकाच कला क्रिडेचा छंद होता. लोकजीवनाला कला क्रीडा, नाट्य, आणि संगीत या कलांची जोड असावी असे त्यांचे मत होते. म्हणूनच त्यांनी मल्लविद्येला प्रोत्साहन देऊन अनेक मल्लांना राजाश्रय दिला. अल्लादिया खाँसारखे गानमहर्षी व बाबूराव पेंटरांसारखे चित्रमहर्षी या सारख्या कलावंताना राजाचे छत्र लाभले. कलांची व कलावंतांची जोपासना करत असतना कोल्हापूरला त्यांनी 'कलापूर' करुन टाकले. कलावंताना राजाश्रयाबरोबरच लोकाश्रयही मिळवून दिला.

अशा या मोठ्या दिलाच्या राजाची कार्य कर्तृत्वाची गाथा थोडक्यात सांगणं  अशक्यप्राय आहे. ती देखील समुद्राप्रमाणे अथांग आहे. महाराजांची राहणी अगदी साधी होती. राजा असतानाही शेतकऱ्यांचा पेहरावा करणारा. पंचपक्वान्नांचा त्याग  करुन शेतकऱ्यांसारखे अन्न खाणारा. पलंगाचा त्याग करुन खॉटवर, जमिनीवर व उघड्यावर झोपणारा राजा. बोलण्यात देखील साधेपणा होता. सामाजिक व शैक्षणिक कार्यात केलेल्या कामामुळेच महाराजांना कानपूरच्या क्षत्रिय परिषदेत ‘राजर्षी' ही पदवी देण्यात आली. त्यांना माणसातला राजा आणि राजातला ऋषी ऋषीतला राजा मानला जात होते. त्यामुळेच लोहचुंबकाकडे लोखंडाचे कण धाव घेतात. त्याचप्रमाणे लोक त्यांच्याकडे धाव घेत. अशा या राजाला ६ मे १९२२ देवाज्ञा झाली. या मोठ्या दिलाच्या राजाला कोटी कोटी प्रणाम करून मी ढेच म्हणेन...

उगा कशाला दवडू । माझ्या शब्दांचे बुडबुडे ।

तुझे पोवाडे गातील । पुढती तोफांचे चौघडे ।

तोफांचे चौघडे ।

प्रभावी भाषणे | -सदर पुस्तक आपण मागवू शकता      संपर्क-८७८८६२९१३३

                                                                                       लेखन -

                                                                                          c   संजय मगदूम

भारताची सागरकिनारपट्टी #सागरी सीमा वाढलेली

 भारताची सागरकिनारपट्टी #सागरी सीमा वाढलेली

महाराष्टातील सर्वाधिक वनक्षेत्र असलेले जिल्हे click here

कर्कवृत्त The Tropic of Cancer

कर्कवृत्त The Tropic of Cancer

मराठी शब्दकोडी बालकांसाठी 

 सोपी ट्रिक _        

मित्र पर छाग मझा    

मि- मिझोराम 

त्र - त्रिपुरा 

प - पश्चिम बंगाल 

र - राजस्थान 

छा - छत्तीसगड 

म - मध्यप्रदेश 

झा - झारखंड 

महाराष्ट्रातील सर्वाधिक वनक्षेत्र जिल्हे

 

महाराष्ट्रातील सर्वाधिक जंगल क्षेत्र असलेले 10 जिल्ह्यांची सविस्तर माहिती खालीलप्रमाणे:

महाराष्ट्रातील वनसंपत्तीचे संरक्षण आणि संवर्धन अत्यंत महत्त्वाचे आहे. 'इंडिया स्टेट ऑफ फॉरेस्ट रिपोर्ट 2021' नुसार, महाराष्ट्रातील वनक्षेत्र 50,798 चौ.कि.मी. असून, हे राज्याच्या एकूण भौगोलिक क्षेत्राच्या सुमारे 16.51% आहे.

खालील तक्त्यात महाराष्ट्रातील सर्वाधिक वनक्षेत्र असलेले 10 जिल्हे त्यांच्या वनक्षेत्राच्या प्रमाणासह दिले आहेत: 

भारताच्या शेजारील देश 

क्रमांक	जिल्हा	वनक्षेत्र (चौ.कि.मी.)	भौगोलिक क्षेत्रातील टक्केवारी
1	गडचिरोली	9,902.82	68.71%
2	चंद्रपूर	4,050.27	35.40%
3	रत्नागिरी	4,211.94	51.32%
4	अमरावती	3,168.11	25.95%
5	नंदुरबार	3,000.00	35.00%
6	यवतमाळ	2,900.00	30.00%
7	नागपूर	2,800.00	28.00%
8	सिंधुदुर्ग	2,827.00	54.23%
9	गोंदिया	2,700.00	40.00%
10	भंडारा	2,600.00	38.00%

1. गडचिरोली जिल्हा:

• महाराष्ट्रातील सर्वाधिक वनक्षेत्र असलेला जिल्हा.
• सुमारे 68.71% भौगोलिक क्षेत्र वनाने व्यापलेले आहे.
• सागवान, बांबू, तेंदू पाने यांसारख्या वनसंपत्तीचा समृद्ध स्रोत.

2. चंद्रपूर जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 4,050.27 चौ.कि.मी.
• ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्पासाठी प्रसिद्ध.

3. रत्नागिरी जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 4,211.94 चौ.कि.मी.
• कोकणातील जैवविविधतेने समृद्ध.

4. अमरावती जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 3,168.11 चौ.कि.मी.
• मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प येथे स्थित.

5. नंदुरबार जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 3,000.00 चौ.कि.मी.
• सातपुडा पर्वतरांगांमध्ये स्थित, आदिवासी संस्कृतीने समृद्ध.
• साहित्य प्रकार व टोपणनाव 

6. यवतमाळ जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 2,900.00 चौ.कि.मी.
• पांढरकवडा व्याघ्र प्रकल्प येथे आहे.

7. नागपूर जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 2,800.00 चौ.कि.मी.
• पेंच व्याघ्र प्रकल्प येथे स्थित.

8. सिंधुदुर्ग जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 2,827.00 चौ.कि.मी.
• कोकणातील जैवविविधतेने समृद्ध.

9. गोंदिया जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 2,700.00 चौ.कि.मी.
• नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प येथे आहे.

10. भंडारा जिल्हा:

• वनक्षेत्र: 2,600.00 चौ.कि.मी.
• सागवान आणि बांबूच्या जंगलांसाठी प्रसिद्ध.

वरील माहिती 'इंडिया स्टेट ऑफ फॉरेस्ट रिपोर्ट 2021' आणि इतर अधिकृत स्त्रोतांवर आधारित आहे. ही माहिती महाराष्ट्रातील वनसंपत्तीच्या संरक्षणासाठी उपयुक्त ठरू शकते.

भारताच्या शेजारील देश किती

?

भारताच्या शेजारील 

देश किती ? 

भारताच्या शेजारी एकूण नऊ देश आहेत .

भारताला एकूण १५२०० किमी भू सीमा लाभली आहे.

तर ७५१६ किमी सागर सीमा किनारपट्टी आहे.

भूसिमे शेजारील देश एकूण ७

1.अफगाणिस्तान  - 106 किमी सीमा

2.पाकिस्तान – ३३२३ किमी

3. चीन – 3488 किमी

4 . नेपाळ  - 1751 किमी

5 . भूतान  - 699 किमी 

6 . बांग्लादेश – 4096.7 किमी

7. म्यानमार  - 1643 किमी

सागरी सीमा (किनारपट्टी ) 2 देश

1.श्रीलंका

2.मालदीव   

सर्वात कमी सीमा असलेला देश  - अफगाणिस्तान

सर्वात जास्त सीमा असलेला देश – बांग्लादेश